Bilim Kurgudan Gerçeğe: Ekran Merkezli Dünyamızın Aynası Olarak Matrix

Matrix, insanların zihinlerinin bilgisayar tarafından üretilen bir simülasyona hapsolduğu ve bedenlerinin robotik metropollere güç sağlamak üzere elektrik elde etmek için kullanıldığı korkunç bir geleceği tasvir ediyor.

Benzer şekilde, modern toplumun teknolojiye bağımlılığı sadece somut değil (geçimimiz ve yaşam standartlarımız için makineleştirilmiş üretim araçlarına olan bağlılığımız) aynı zamanda soyuttur. Aslına bakılırsa, geçim ve eğlence için dijital ortamlara artan bağımlılığımız, Matrix'te tasvir edilen distopik geleceğin gerçekliğimize giderek daha fazla benzemesine neden oluyor.

İnsan-makine bağımlılığının derinleşmesi

Elektrikten soğutmaya, ulaşımdan ilaca kadar modern yaşam standartları makinelere bağlıdır. Benzer şekilde, Matrix'te , duyarlı robotların kontrolü ele geçirmesinden sonra insanlığın hayatta kalan son kolonisi olan Zion'un sakinleri, hayatta kalmak için büyük ölçüde makinelere güveniyorlar. Kıdemli konsey üyelerinden biri olan Hamann, Neo'yla yaptığı konuşmada şunları ifade ediyor: "Bu şehrin bu makineler sayesinde hayatta kaldığını hatırlamak bana çok hoş geliyor."¹ Zion'un hava ve su kaynağını geri dönüştüren devasa yeraltı aygıtlarını işaret ediyor: "Şunu düşünüyorum: tüm bu insanlar hâlâ Matrix'e bağlı ve bu makinelere baktığımda, bir bakıma bizim de onlara bağlı olduğumuzu düşünmeden edemiyorum."²

Neo, Hamann'ın insan-makine ilişkisine ilişkin tanımlamasına meydan okuyor: "Biz bu makineleri kontrol ediyoruz, onlar bizi kontrol etmiyor... Eğer isteseydik onları kapatabilirdik."³ Zion'u hayatta tutan makinelerin yaratıldığı doğru olsa da İnsanlar tarafından çalıştırılan ve mutfak cihazlarımızdan daha duyarlı olmayan cihazlar, onları kapatmak geçerli bir seçenek değil. Zion'un hayatta kalması, makinenin sürekli çalışması için Zion'a bağlı olduğu kadar makineye de bağlıdır.

Zion'da yaşayan hayatta kalanlar ile modern toplum arasındaki paralellikler yadsınamaz ama hiç de şaşırtıcı değil: İkisi de nefes alacak hava, içecek su ve yiyecek yiyecek gibi aynı temel ihtiyaçları ve ihtiyaçları paylaşıyor. Gerçekliğimiz ile Matrix'in yarattığı sanal dünya ve onun sakinleri arasındaki paralellikler daha çarpıcıdır.

Çevrimiçi randevulardan uzaktan çalışmaya kadar, kişisel ve profesyonel yaşamlarımızdaki başarı, giderek daha fazla ekranda olup bitenlere bağlı.

Dijital ve analog dünyalar arasındaki sınır giderek bulanıklaştıkça bu benzerlikler de güçleniyor. Navigasyon, bankacılık, iletişim ve daha fazlası için internete güvenmeye başladık. Dahası, çevrimiçi flörtten uzaktan çalışmaya kadar, kişisel ve mesleki yaşamlarımızdaki başarı, giderek daha fazla ekranda olup bitenlere bağlı.

Boş zamanımızı bile çevrimiçi olarak geçiriyoruz: Netflix'te program akışı yapmak, TikTok'ta kısa biçimli videolar izlemek, Spotify'da müzik dinlemek ve diğer sayısız dijital eğlence biçimi. Boş zaman, 'gerçek' dünyada başkalarıyla veya çevremizle fiziksel etkileşimleri içeren aktif bir zamandı. Ancak artık etkileşimlerimizin çoğu dijital, sanal bir dünyada gerçekleşiyor.

Nielsen tarafından yapılan bir araştırmaya göre, ortalama bir Amerikalı yetişkin 2019'da neredeyse 12 saatini ekran başında geçirdi⁴, yani uyanık olduğu saatlerin neredeyse dörtte üçü. Daha yeni araştırmalar, kısmen Kovid-19 karantinalarının kalıcı etkileri nedeniyle dünya çapında ekran başında kalma süresinin artmaya devam ettiğini gösteriyor.

Sonuç olarak, daha pasif hale geldik; konuşmacılardan ziyade okuyuculardan, doğrudan katılımcılardan ziyade seyircilerden oluşan bir kültüre dönüştük. Bu değişim, yaptığımız, düşündüğümüz ve hissettiğimiz şeylerin çoğunun akıllı telefonlarımız gibi dijital bir ortam aracılığıyla gerçekleşmesinin doğal bir sonucudur. Matrix'teki farkında olmayan kitleler gibi biz de bu cihazlara bağlı olabiliriz.

Bilim kurgudan daha fazlası

Bizim gerçekliğimizle Wachowski'lerin hayal gücü arasındaki paralellikler mecazi olmanın ötesindedir. Dijital isteklerimizi karşılayan her ürün, büyük veri merkezlerinde çalışıyor ve her biri küçük bir kasaba kadar elektrik tüketiyor. Yalnızca Amerika Birleşik Devletleri'nde veri merkezleri, ülkenin toplam elektrik kullanımının yaklaşık %2'sini,⁵ neredeyse 7 milyon insanın enerji tüketimine eşdeğerdir.⁶

Veri merkezlerinin bakım ve enerji faturalarını ödeyen şey, kullanıcıların zamanı ve dikkatidir (her gün hayatlarının saatleri). Biz bunlara "sunucu çiftlikleri" diyoruz, ancak zamanları ve verileri toplananlar kullanıcılardır, bu da ekrana yapıştırılmış netizenleri ürkütücü bir şekilde robot pilleri olarak hizmet eden Matrix'e bağlı ruhları anımsatıyor.

İnsan-makine bağımlılığı hem filmde hem de gerçek dünyada karşılıklıdır. Her ne kadar boyun eğdirilmiş olsa da Matrix'teki insanoğlu robotik dünyanın can damarı haline geliyor. Makineler, devasa distopik çiftliklerde tek elektrik kaynağı olarak insan bedenlerini yetiştiriyor, hasat ediyor ve geri dönüştürüyor. Tarım insanlık için neyse, insanlar da makineler için odur. Matrix'te düzeni sağlamak için Makineler tarafından tasarlanan duyarlı bir program olan Ajan Smith, insanlardan "mahsul" olarak bile söz ediyor.

Biz bunlara "sunucu çiftlikleri" diyoruz, ancak zamanları ve verileri toplananlar kullanıcılardır, bu da ekrana yapıştırılmış netizenleri ürkütücü bir şekilde robot pilleri olarak hizmet eden Matrix'e bağlı ruhları anımsatıyor.

Modern toplumun dijital eğlenceleri de kullanıcılarına benzer bir bağımlılığa sahiptir. Dijital eğlence ürünleriyle etkileşime ne kadar çok zaman ayırırsak, isteklerimizi o kadar iyi karşılıyorlar. Netflix, tercih ettiğimiz program türlerini önermeyi öğreniyor; TikTok, videolarında bizim hayallerimize uyacak şekilde ince ayar yapıyor; Spotify, çalma listelerini müzik zevkimizi yansıtacak şekilde uyarlıyor. Etkileşimlerimiz aracılığıyla ürettiğimiz veriler, bu platformlara güç veren öneri algoritmalarına yem oluyor.

Dijital platformların kullanıcı tabanı, yalnızca bunların düzgün işleyişi için değil aynı zamanda hayatta kalmaları için de hayati öneme sahiptir. Aboneler olmasaydı Netflix ya da Spotify olmazdı, geniş izleyici kitlelerinin mümkün kıldığı reklam gelirleri olmasaydı da TikTok ya da Instagram olmazdı. İnternetin tarihi, ne kadar kısa olursa olsun, kullanıcı tabanları azaldıkça boğulan eski sosyal medya devlerinin cesetleriyle doludur: MySpace, Friendster, Vine ve çok daha fazlası böyle zamansız bir ölümle karşılaştı. Yahoo veya AOL gibi hayatta kalanlar, eski hallerinin yalnızca gölgeleridir.

Matrix'i çalıştıran Makineler nispeten kendi 'kullanıcı tabanlarına' bağımlıdır. Neo'nun mümkün kıldığı ateşkesin ardından insan mahsulü verimi düştüğünde, bu durum o kadar büyük bir enerji kıtlığına neden oldu ki, Makineler birbirlerine düşman oldu. İnsanlığın yeni lideri General Niobe, insan-makine ateşkesinin ardından yaşananları yeniden anlatıyor: “Hiçbir şey kıtlık kadar şiddeti doğuramaz. İlk kez Makinelerin birbirleriyle savaştığını gördük.”⁸ Kıt kaynaklar karşısında hayatta kalma mücadelesi, dijital devler arasında zamanımız ve dikkatimiz için yaşanan şiddetli rekabeti yansıtıyor.

Kırmızı hap mı, mavi hap mı?

Kullanıcı katılımını en üst düzeye çıkarmak için İnternet, anlamlı, derinlemesine içerik üzerinden anlık memnuniyet ve sansasyonellik arzumuzla şekillenmektedir. Bu arzularımızın değil, arzularımızın bir aynasıdır. Sansasyonel, tıklama tuzağı manşetler dengeli, uzun biçimli gazetecilikten daha fazla dikkat çekiyor. Kullanıcıların dikkati, dopamine dayalı sonsuz bir geri bildirim döngüsünde magazin, trajedi ve kedi veya dans videoları gibi anlamsız içeriklere çekiliyor.

Benzer şekilde Matrix, savaştan, kıtlıktan ve hastalıklardan arınmış ideal bir dünya olarak değil, içinde yaşayanların arzu ettiği, insanlık durumunun getirdiği tüm iyi ve kötüyle birlikte yaratıldığı bir dünya olarak yaratıldı. Ajan Smith şu gözlemde bulunuyor: "Bir tür olarak insanların kendi gerçekliklerini acı ve sefalet yoluyla tanımladıklarına inanıyorum. Mükemmel dünya, ilkel beyninizin sürekli uyanmaya çalıştığı bir rüyaydı.”⁹

Smith'in gözlemi, en çok görüntülemeyi ve en yüksek etkileşimi çeken çevrimiçi içerik türüyle karşılaştırıldığında, bunun günümüz İnterneti için de aynı şekilde geçerli olduğu açıktır. Bu, tükettiğimiz içeriğe ve bu içeriğin yalnızca çevrimiçi alanlarımızı değil, aynı zamanda gerçeklik ve birbirimize dair algımızı şekillendirmede oynadığı role de dikkat etmemiz gerektiğini hatırlatıyor.

Farkında olmadan ve rızası olmadan dijital simülasyona bağlanan Matrix sakinlerinin aksine, zamanımızı nasıl geçireceğimiz konusunda oldukça fazla karara sahibiz. Kimse bizi TikTok'u indirmeye veya Netflix izlemeye zorlamıyor; bunu kendi tercihimizle yapıyoruz. Genellikle eski arkadaşlarla yeniden bağlantı kurmak, spor salonuna gitmek veya derinlerde yapmamız gerektiğini bildiğimiz diğer birçok aktiviteyi yapmak yerine pasif tüketimle meşgul olmayı seçiyoruz.

Yakın gelecekte, bugün aktif olarak geliştirilmekte olan teknolojiler insanlığı Matrix'e daha da yakınlaştırabilir. Meta'nın genel müdürü Mark Zuckerberg, şirketinin gerçek dünya etkileşimlerimizin çoğunun sanal gerçeklik aracılığıyla giderek artan bir doğrulukla mümkün kılınacağı bir 'metaveren' yaratma tutkusunu gizlemiyor.¹⁰ Bu dünyalara, Neo ya da Trinity gibi ensemize kablo takmak yerine sanal gerçeklik kulaklığı kullanmak giderek anlamsız bir ayrım haline gelecektir.

Teknoloji hayatımızın derinliklerine nüfuz etmeye devam ederken, dijital alışkanlıklarımız üzerinde düşünmeli ve cihazlarımıza artan bağımlılığımızın sonuçlarını düşünmeliyiz. Ekran başında geçirilen zaman hayatımızı engellememeli, iyileştirmeli. Matrix'in en ikonik sahnesinde Neo'nun Morpheus'la yüzleşmesi gibi - her elinde renkli bir hap - seçim sonuçta bizim.

Bu makale ilk olarak burada ortaya çıktı.

Referanslar

• [1] Lana Wachowski ve Lilly Wachowski'nin yönettiği The Matrix Reloaded (2003).
• [2] Aynı eser.
• [3] Aynı eser.
• [4] Nielsen Toplam İzleyici Raporu (2019), Nielsen Şirketi.
• [5] Veri Merkezleri ve Sunucular (2023), Enerji Verimliliği ve Yenilenebilir Enerji Ofisi.
• [6] Temel alınmıştır İstatistik tarafından derlenen ABD Enerji Bakanlığı .
• [7] Lana Wachowski ve Lilly Wachowski'nin yönettiği Matrix (1999).
• [8] Lana Wachowski'nin yönettiği Matrix Resurrections (2021).
• [9] Lana Wachowski ve Lilly Wachowski'nin yönettiği Matrix (1999).
• [10] K. Wagner, “ Zuckerberg, Facebook'un Geleceğinin Sanal Metaevrende Olduğunu Söyledi ” (2021), Bloomberg .