Algorithms-yadu way nagu wareegsan yihiin, laakiin ma lagu aamini karaa inay na xukumaan?

"Algocracy," "Dawladda algorithm," ama "Algorithmic regulation" ma aha fikrad si fiican loo qeexay ama cad. Si kastaba ha ahaatee, waxaan ku soo koobi karnaa sidan: algorithms + maamulka (sharci ama xeerar nooc ka mid ah). Dareenkan, waxaan ka hadli karnaa algocracy marka nooc ka mid ah nidaamka algorithm-ku salaysan, ha ahaato qandaraas caqli-gal ah, Sirdoonka Artificial Intelligence (AI), ama wax kale, koontaroolo, si buuxda ama qayb ahaan, hababka go'aan qaadashada ee madal, mashruuc, ganacsi, ama hay'ad.

Aad iyo aad ula mid ma aha dawladda e-dawladda (dawladda adeegsata aaladaha dhijitaalka ah), waxayna soo bandhigtaa arrimo u gaar ah. Algorithm waa ka badan yahay codsiga dhijitaalka ah oo keliya; waa hagitaan habaysan oo sax ah oo loogu talagalay in wax looga qabto mashaakilaadka kakan-iyado sidoo kale awood u leh in lagu abuuro kuwa cusub. Sheekada Daemon (2006) ee Daniel Suarez, tusaale ahaan, waxaan arki karnaa sida algorithm-ku uu si qarsoodi ah ula wareego adduunka, xitaa dilka dadka, ka dib markii uu abuurkiisu dhinto.

Ma aanaan gaadhin heerka dystopian-ka adduunkayaga, laakiin waxa laga yaabaa inaan u dhisno jidkaas. Algorithm-ka waxa isticmaala shakhsiyaad, shirkado, iyo dawlado si ay go'aano u gaadhaan. Iyo go'aanno muhiim ah, taas.

Algorithms in Action

Haddii aad is waydiinaysay: haa, lacagta loo yaqaan 'cryptocurrencies' waxay la shaqeysaa algorithms. Qandaraasyada casriga ah waxay la shaqeeyaan algorithms, iyo dhammaan shabakadaha crypto waxaa lagu dhisay algorithms. Waxay isticmaalaan tilmaamahan adag, xisaabaadka si ay u beddelaan dhexdhexaadiyeyaasha qaaliga ah ama aamin-darrada ah ee bini'aadamka si ay u xaqiijiyaan wax kala iibsiga. Algorithms waxa kale oo ay dadka ka caawiyaan in ay go'aanno guud ka gaadhaan goobahooda iyagoo siinaya kaabayaasha si ay u codeeyaan ( maamulka silsiladda ee shabakadaha crypto). Tani waa dhawr tusaale oo ah waxa algorithms-ku sameeyo, laakiin taasi aad ayey uga fog tahay waxa ay ku jiraan.

Sannadkii 2017, booliiska Durham (UK) waxay soo bandhigeen Qalabka Khatarta Qiimaynta Dhibban (HART), nidaamka AI oo saadaaliya suurtagalnimada in tuhmanuhu uu fal dambiyeed kale sameeyo. Waxay u kala saartay shakhsiyaadka qaybaha halista, iyadoo ka caawinaysa go'aan ka gaarista haddii la xiray ama ay u qalmaan baxnaanin. Hababka boliiska saadaalinta ee la midka ah, oo inta badan ku shaqeeya barashada mashiinka iyo falanqaynta xogta, ayaa lagu isticmaalaa Maraykanka iyo Shiinaha.

Magaalooyinka smart waxay bixiyaan codsi kale oo adduunka dhabta ah ee maamulka algorithmic. Kaabayaasha AI-ku shaqeeya, sida iftiinka waddooyinka ee caqliga leh iyo nidaamyada taraafikada, waxay wanaajisaa isticmaalka kheyraadka. Mashruucyada sida magaalada mustaqbalka "Line" ee Sacuudi Carabiya waxay qorsheynayaan inay ku daraan AI adeegyada firfircoon. Dawladuhu waxay sidoo kale ku daraan AI go'aan gaarista, laga bilaabo otomaatig ah xisaabinta cashuuraha ilaa isticmaalka moodooyinka saadaalinta ee adeegyada bulshada. Garsoorayaasha AI, oo lagu tijaabiyay Shiinaha iyo Estonia, waxay maareyn karaan khilaafaadyo sharciyeed oo yar, halka algorithms saadaaliya ay gacan ka geystaan xukunka garsoorka. Waxbarashadu waxay u aragtaa automation la mid ah aaladaha sida Knewton, kaas oo hagaajiya agabka waxbarashada iyadoo lagu saleynayo waxqabadka ardayga.

Noocyada luqadaha sida ChatGPT ama DeepSeek waxay ku dhisan yihiin algorithms Raadinta Google waxay isticmaashaa algorithms si ay u kala sarreyso natiijooyinka. YouTube, Netflix, iyo Spotify waxay isticmaalaan algorithms si ay u soo jeediyaan macluumaadka shakhsi ahaaneed, iyo Amazon waxay u samaysaa si ay u habayso talooyinka wax iibsiga. Algorithms waa faa'iido leh, oo annagu waanu ku hareeraysannahay iyaga.

Algorithms-ka dystopian

Algorithms waxay kordhiyaan waxtarka waxayna yareeyaan ka qaybgalka aadanaha, laakiin waxay sidoo kale noqon karaan dystopian. Mid ka mid ah walaaca ugu weyn waa maxay Evgeny Morozov loo yaqaan "silig aan la arki karin" -Nidaamka ay algorithms si hoose u hagaan xulashooyinka, xaddidaya koritaanka garaadka iyo bulshada iyadoon dadku ogaan. Nidaamyadani waxay falanqeeyaan xogta shakhsi ahaaneed si ay u saadaaliyaan habdhaqanka, iyagoo u jeedinaya shakhsiyaadka ficilada qaarkood iyagoo xaddidaya soo-gaadhista fikrado kale ama fursado.

Maadaama aysan caqabadahaasi ahayn kuwo cad, dadku waxay u qaadanayaan inay si xor ah u dhaqmayaan, inkasta oo ikhtiyaarkooda ay si taxadar leh u xalliyeen xoogag aan la arkin. Xakamayntan aamusan waxay wiiqi kartaa xoriyada iyadoo hoos u dhigaysa fikirka muhiimka ah iyo xoojinta caadooyinka hore u jiray intii ay kobcin lahayd go'aan qaadasho madax banaan. Si kale haddii loo dhigo, dadku waxay si miyir la'aan ah u raacaan talooyinka algoorithm, iyaga oo aan garanayn sida algorithm u shaqeeyo, iyaga oo aan ka warqabin in laga yaabo in la farsameeyo, laakiin waxay ka baqayaan inay qaataan wadooyin kale oo iyaga waxyeello u geysan kara.

mugdiga Nidaamyadan go'aan qaadashada waa arrin kale oo muhiim ah, runtii. Algorithms badan waxay u shaqeeyaan sidii sanduuqyo madow, samaynta doorashooyin muhiim ah iyada oo aan la helin sharraxaad cad. Daah-furnaan la'aantani waa khatar, gaar ahaan marka algorithms lagu tababaro xogta eexda. Haddi algorithm-ku si ogaal la'aan ah uga tarjumo sinnaan la'aanta taariikhiga ah, waxay sii wadi kartaa takoorka iyada oo u soo bandhigaysa go'aannadeeda ujeeddo ahaan.

Tusaale ahaan, aaladaha bilayska ee saadaaliya ayaa lagu dhaleeceeyay si aan caddaalad ahayn oo loo bartilmaameedsanayo bulshooyinka la haybsooco, iyo nidaamyada dhibcaha credit ee AI ay wado ayaa si aan loo qiyaasi karin u dhibay kooxaha qaarkood. Marka qalabyadani qaabeeyaan helitaan dhaqaale, sharci fulinta, iyo shaqaalaynta, khataraha automation-ka eexda ayaa noqda mid muhiim ah.

Qaar Taariikh Xun

Tusaalooyinka adduunka dhabta ah waxay muujinayaan waxyeellada algorithms-yada si liidata loo qaabeeyey ay keeni karaan. Sannadkii 2018, dawladda Nederlaan waxay geysay goobta Nidaamka Algorithm ee SyRI si loo aqoonsado khayaano samafal oo suurtagal ah, oo calaamad u ah kumanaan qof si loo baaro iyada oo aan sabab cad loo helin. Diidmada dadweynaha ayaa horseeday in nidaamka la xiro 2020 ku xadgudubka xuquuqda aadanaha.

Sidoo kale, sanadka 2021 gudaha Mareykanka, ATLAS software la isticmaalay si ay u qiimeeyaan codsiyada socdaalka, sawiro dhaleeceyn ku saabsan go'aamo cadcad iyo suurtagalnimada takoorka, iyo goolkeeda ugu dambeeya si ay u diido muwaadiniinta. Gudaha UK, algorithm buundooyinka imtixaanka ardayga loo qoondeeyay sanadka 2020, ka eexashada kuwa dugsiyada hodanka ah halka kuwa kale la ganaaxayo. Mudaaharaadyo baahsan ayaa ku qasbay dawladda inay ka noqoto go'aanka, taasoo muujinaysa sida xakamaynta algorithmic-ka ee aan la hubin ay si toos ah u saameyn karto nolosha.

Iyadoo algorithms-yadu ay hagaajin karaan go'aan-qaadashada, si xun-xun adeegsigoodu wuxuu xididin karaa arrimaha nidaamka, xaddidaya xorriyadda, wuxuuna baabi'in karaa kalsoonida. Daah-furnaan la'aan, isla xisaabtan, iyo kormeer anshaxeed, algorithms-yada dhexe waxay halis u yihiin inay noqdaan qalab lagu xakameynayo halkii ay ka ahaan lahaayeen awood-siinta.

Cadaalad Baahsan

Ilaa hadda, ugu yaraan, waxaan dhihi karnaa algorithms-yada ugu dulmiga badan waxay ka yimaadeen adduunka dhexe. Had iyo jeer waa xisbi dhexe (shirkad ama dawlad) oo gacanta ku haysa wax walba si ay u gaadhaan ujeeddooyinkooda shakiga leh, ama wax ku khalkhaliyaan dayacaad keliya. Nasiib wanaag annaga, algorithms wali waa loo isticmaali karaa si loo helo xorriyad iyo caddaalad, gaar ahaan haddii ay yihiin kuwo baahsan. Sida aad qiyaasi karto, inta badan algorithms-ka loo yaqaan 'crypto algorithms' waa il furan oo baahsan, oo qof walba u heli karo inuu hubiyo oo isticmaalo. Waxaan horeyba u haysanay qaar ka mid ah nidaamyada algorithm ee caddaaladda baahsan.

Qayb muhiim ah oo ka mid ah maamulka baahsanaanta, tusaale ahaan, waa Ururka Baahsan ee Madaxbanaan (DAO), kaas oo ku shaqeeya isticmaalka qandaraasyo caqli-gal ah - heshiisyada is-fulinta. DAOs waxay u oggolaadaan xubnaha inay ka qaybqaataan go'aan gaarista iyadoo loo marayo codeynta, hubinta in xakamaynta loo qaybiyo ka qaybgalayaasha halkii ay ka ahaan lahayd xarun dhexe. Kani waa nooc ka mid ah maamulka silsiladda ah, halkaas oo qawaaniinta iyo go'aamada lagu fuliyo habab la xaqiijiyay DLT, waxayna gacan ka geysataa ilaalinta hufnaanta iyo amniga iyadoo laga hortagayo wax-is-daba-marinta shaqsiyaadka ama ururrada awoodda leh.

Cadaalad baahsan ujeedadeedu tahay in lagu xalliyo khilaafaadka si caddaalad ah oo hufan iyada oo laga fogaanayo khataraha xakamaynta dhexe. Maxkamadaha dhaqameedku waxay ku tiirsan yihiin xukunka aadanaha, laakiin nidaamyada caddaaladda ee baahsan ayaa isticmaala dhiirigelinta dhaqaalaha-crypto-economic si loo hubiyo dhexdhexaadnimada. Ka qaybqaatayaasha waxaa lagu abaalmariyaa inay la jaanqaadaan is-afgaradka, kaas oo loo maleynayo inuu yahay go'aan qaadasho cadaalad ah. Habkani waxa uu meesha ka saarayaa ku tiirsanaanta aaminaadda, beddelkeedana waxa uu isticmaalaa dhiirigelin si loo xaqiijiyo natiijooyinka kaliya.

Intaa waxa dheer, cadaalada baahsanaanta waxaa loo qaabeeyey inay noqoto mid hufan, oo leh shuruuc iyo habraacyo go'aan-qaadasho oo si furan looga heli karo shabakada. Tani waxay dammaanad qaadaysaa saadaalinta, joogtaynta, iyo iska caabinta eexda ama musuqmaasuqa.

Algocracy for Good

Shabakad algorithmic ah oo ku habboon in la dhiso nidaamyo caddaaladeed oo caddaalad ah waa Obyte , Tignoolajiyada Ledger-ka oo si buuxda loo baahiyey (DLT) kaas oo meesha ka saaraya dhexdhexaadiyeyaasha sida macdan qodayaasha iyo "validators" . Obyte waxa kale oo ay awood u siisaa maamulka silsiladda ah, taas oo u oggolaanaysa bulshadeeda in ay si wadajir ah go'aannada muhiimka ah u gaadhaan iyada oo loo marayo hababka codaynta. Waxa kale oo ay taageertaa qandaraasyada smart, kuwaas oo otomaatig ah wax kala iibsiga iyo heshiisyada iyada oo aan loo baahnayn maamul dhexe.

Intaa waxaa dheer, Obyte waxay bixisaa heshiisyada garqaadka , U oggolaanshaha dhinacyada inay galaan heshiisyo halka khilaafyada lagu xallin karo iyada oo aan la isticmaalin qandaraasyo caqli-gal ah oo keliya laakiin garqaadayaasha xirfadlayaasha ah ee aadanaha ArbStore . Tilmaamahani waxay xaqiijinayaan in wax kala iibsiga iyo dawladnimadu ay ahaato mid hufan, cadaalad ah, oo adkaysi u leh xakamaynta dibadda, xoojinta mabaadi'da baahinta xukunka iyo caddaaladda labadaba. Sidoo kale waa tusaale weyn oo ah sida algocracy-ga loogu isticmaalo wanaag!

Sawirka muuqaalka leh ee vector4stock / Freepik